Bảo tàng Gốm cổ Sông Hương (120 Nguyễn Phúc Nguyên, TP. Huế, tỉnh Thừa Thiên Huế) đã chính thức hoạt động từ tháng 4/2022 với sự cho phép của UBND tỉnh Thừa Thiên Huế. Đây là nơi bảo quản bộ sưu tập gốm cổ được tìm thấy từ đáy sông Hương, do GS.TS Thái Kim Lan và những người yêu thích văn hóa Huế thực hiện trong hơn 30 năm qua.

Gần 5.000 hiện vật

Bảo tàng tọa lạc trong một ngôi nhà vườn rộng khoảng 700m2, nơi đây trưng bày gần 5.000 hiện vật gốm cổ, có nguồn gốc từ đáy sông Hương, bao gồm các loại gốm Chàm, gốm Sa Huỳnh, cùng nhiều đồ dùng sinh hoạt như lu, hũ, bình, chén, bát, được chế tạo từ các chất liệu khác nhau như đất nung, sành và gốm men.

Bảo tàng được chia thành ba không gian trưng bày chính: “Đi tìm thời gian đã mất”, “Sông Hương kể chuyện” và “Gốm cổ trong đời sống văn hóa vật chất, tinh thần của người xưa”, đại diện cho các thời kỳ lịch sử từ tiền Sa Huỳnh đến Chăm Pa, và đến Lý-Trần và Nguyễn.

Nhiều người nhận xét rằng đây có thể là bảo tàng tư nhân đầu tiên và duy nhất ở Việt Nam chuyên trưng bày những hiện vật gốm cổ từ một dòng sông. Nơi đây không chỉ bảo tồn, lưu giữ và trưng bày mà còn giáo dục, quảng bá và phát huy giá trị di sản văn hóa của sông Hương. Đồng thời, bảo tàng cũng mang lại cơ hội cho công chúng tham quan, học tập, tìm hiểu về lịch sử văn hóa và trải nghiệm các hoạt động tái hiện cuộc sống của cư dân cổ đại và nghề làm gốm truyền thống.

Theo bà Kim Lan, trên hành trình khám phá phố Huế hơn 30 năm trước, bà cùng anh trai đã bị thu hút bởi những chiếc bình gốm nhỏ được bán bên đường. Khi tìm hiểu, họ mới biết những món đồ ấy được lấy lên từ lòng sông Hương.

“Khi tôi còn nhỏ ở Huế và sau đó lớn lên tại Đức, tôi nhìn thấy những chiếc bình gốm này thì ký ức tuổi thơ lại trở về. Tôi không ngờ rằng sông Hương, nơi gắn liền với tuổi thơ của mình, lại chứa đựng những hiện vật của nhiều thời kỳ lịch sử như vậy. Tôi cùng anh trai rất thích thú và bắt đầu sưu tầm những cổ vật từ lòng sông,” bà Lan chia sẻ.

Sau đó, Bà và anh trai bắt đầu mua sắm và sưu tầm từ những người bán dạo hay trực tiếp xem những thợ lặn tìm kiếm dưới đáy sông để thu thập về cất giữ. Bảo tàng là nơi họ gửi gắm và trao truyền những giá trị văn hóa cho thế hệ mai sau, điều này khiến bà Lan cảm thấy vô cùng hài lòng và mãn nguyện.

Hiểu thêm nét đẹp văn hoá Huế

Chủ nhân bảo tàng chọn nhà vườn “Thái tộc từ đường” của dòng họ của mình làm bảo tàng vì nó nằm bên cạnh sông Hương và có ẩn ý vì khi đến thăm Huế, mọi người sẽ được ngắm sông Hương trước, sau đó, du khách sẽ vào đây để xem, ngắm những hiện vật được vớt lên từ chính lòng sông ấy, họ sẽ hiểu và trân quý văn hóa, lịch sử ngàn xưa để lại. Qua đây, người dân sẽ hiểu thêm về nét đẹp văn hóa Huế nói riêng và văn hóa Việt Nam nói chung.

Du khách chụp ảnh khi đến tham quan Bảo tàng gốm sông Hương.

Theo GS.TS Thái Kim Lan, trong tương lai, bảo tàng sẽ áp dụng những công nghệ trưng bày và hướng dẫn hiện đại nhất như thuyết minh tự động, QR code, và bảo tàng ảo… để du khách có thể tự mình khám phá và tìm hiểu về những câu chuyện của các cổ vật đại diện cho những lớp trầm tích của đáy sông. Đây cũng là một phương thức để những người xây dựng bảo tàng gốm cổ sông Hương giới thiệu những hiện vật hiện có với cộng đồng quốc tế thông qua nền tảng số hiện đại.

Anh Lê Văn Tỵ (55 tuổi, nhân viên bảo tàng) cho biết, điều đặc biệt khiến bảo tàng gốm cổ sông Hương nổi bật hơn so với các bảo tàng khác chính là sự khuyến khích du khách được trực tiếp chạm vào các hiện vật.

“GS Lan cho phép du khách cầm nắm, sờ vào hiện vật, điều này khiến mọi người đều cảm thấy thú vị. Sự trải nghiệm khi người tham quan được cầm trên tay những chiếc bình vôi, mảnh sành không chỉ giúp họ hiểu rõ vẻ đẹp thẩm mỹ của tổ tiên ta mà còn cảm nhận được lớp trầm tích lưu lại trên từng món đồ cổ”, anh Tỵ chia sẻ.

GS.TS Thái Kim Lan bên cạnh bộ sưu tập gốm từ sông Hương.

Chia sẻ từ Tiến sĩ khảo cổ học Nguyễn Anh Thư – thuộc Khoa Di sản văn hoá tại Đại học Văn hoá Hà Nội, cho thấy rằng ở Việt Nam, số lượng hiện vật gốm được phát hiện dưới các dòng sông rất phong phú, nhưng đáng tiếc là chúng đã bị phân tán đi khắp nơi, và gần như chưa có ai xây dựng một bảo tàng chuyên về gốm từ các dòng sông, ngoại trừ Huế. Chúng ta thường chỉ biết đến Huế trong khoảng thời gian sau thế kỷ 14, đặc biệt là triều đại Nguyễn, nhưng thực ra lịch sử của vùng đất Huế kéo dài lâu hơn rất nhiều. Do đó, việc ra đời bảo tàng này mang lại một giá trị to lớn, phản ánh hàng ngàn năm lịch sử.

Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao tỉnh Thừa Thiên Huế, ông Phan Thanh Hải, cho rằng với sự phong phú và độc đáo về chất liệu cũng như kiểu dáng, bộ sưu tập gốm cổ từ sông Hương thật sự là một bộ sử liệu bằng hiện vật cực kỳ độc đáo, ghi lại sự tồn tại của các nền văn hóa xuyên suốt hàng ngàn năm cũng như hành trình hình thành và phát triển của vùng đất cố đô trong quá khứ.

Sở Du lịch Thừa Thiên Huế chụp ảnh lưu niệm khi đến thăm bảo tàng.

Bên cạnh đó, các cổ vật được giới thiệu tại bảo tàng gốm cổ sông Hương đều là những món đồ đẹp, nguyên vẹn và có giá trị thẩm mỹ cao. Điều này không chỉ thể hiện sự quý giá của chúng mà còn làm cho người xem cảm thấy thích thú. Tất cả những hiện vật này từ thời kỳ tiền sử, sơ sử cho đến thời kỳ Chăm Pa và văn hóa Đại Việt đều được trưng bày tại đây.

Phó Chủ tịch thường trực UBND tỉnh Thừa Thiên Huế, ông Nguyễn Thanh Bình, cũng đã thông tin rằng tỉnh đang triển khai chính sách hỗ trợ và động viên việc thành lập các bảo tàng tư nhân. Trong tương lai, bên cạnh bảo tàng gốm cổ sông Hương, tỉnh cũng dự định sẽ mở thêm nhiều bảo tàng ngoài công lập khác để phát triển chúng thành những điểm du lịch văn hóa hấp dẫn cho địa phương.

“Chúng tôi nhận thấy có rất nhiều người đam mê nghiên cứu cổ vật được tìm thấy từ dòng sông Hương, trong số đó có GS.TS Thái Kim Lan. Khi biết bà Lan xây dựng bảo tàng này, chúng tôi vô cùng ủng hộ. Đây thực sự là một địa chỉ thú vị để quảng bá hình ảnh Huế đến với mọi người,” Phó Chủ tịch UBND tỉnh Thừa Thiên Huế chia sẻ.